Βιβλιοπαρουσίαση – Βιβλιοκριτική
Κεσσόπουλος Α., Παπαπαντολέων Κ., Τσαπόγας Μ. Χριστόπουλος Δ., Για τον Νίκο Αλιβιζάτο, 19+1 Κείμενα, Ποταμός, Αθήνα, 2021
του Γρηγόρη Αυδίκου[1]
Ένα περίπου χρόνο μετά την ιδιότυπη και ενδιαφέρουσα αυτοβιογραφία του Νίκου Αλιβιζάτου με τον τίτλο Δύο βήματα μπρος, ένα πίσω έρχεται ένας τιμητικός τόμος για τον ίδιο. Σαν η σε προσωπικό ύφος και τόνο αυτοβιογραφία του να προκάλεσε την ανάγκη σε ένα κύκλο ανθρώπων που συνδέθηκαν στενά να απαντήσουν σε αυτή υπό τη μορφή ενός διαλόγου ή καλύτερα μιας συνέχειας μεταξύ των δύο αυτών βιβλίων. Για το λόγο αυτό, όπως οι ίδιοι οι επιμελητές του νέου αυτού τιμητικού τόμου τονίζουν, δεν επιδίωξαν ένα παραδοσιακό honoris causa βιβλίο υπό τη μορφή σύμμεικτου κειμένων, αλλά “κάτι πιο ανθρώπινο και οικείο”, μια μίξη δηλαδή προσωπικών εμπειριών με τον τιμώμενο με ένα πολλές φορές οικείο ύφος και παράλληλα την ανάδειξη του έργου και της προσωπικότητάς του.
Τα 19+1 κείμενα λοιπόν που περιέχονται στον τιμητικό τόμο έχουν κοινό σημείο αναφοράς ένα πιο προσωπικό ύφος, αλλά από την άλλη παρουσιάζουν μια ευχάριστη για τον αναγνώστη ποικιλομορφία. Σε κάποια από αυτά επιχειρείται μια αναφορά στο σύνολο της πορείας του ΝΚΑ και όχι σε κάποιες μεμονωμένες στιγμές ή θέματα, όπως στα κείμενα του Στέφανου Πεσμαζόγλου και του Δημήτρη Χριστόπουλου, γραμμένα σε έντονα οικείο ύφος. Σε άλλα από τα κείμενα η προσοχή του συγγραφέα στρέφεται σε ένα ζήτημα ή μια ομάδα ζητημάτων. Για παράδειγμα στο κείμενο του Αλέξανδρου Κεσσόπουλου η προσοχή του συγγραφέα επικεντρώνεται γύρω από τη συνταγματική ιστορία στο έργο του Νίκου Αλιβιζάτου. Στο κείμενο του Γιάννη Τασόπουλου η συζήτηση περιστρέφεται γύρω από το ζήτημα των θεσμικών αντιβάρων. Στο κείμενο του Σπύρου Βλαχόπουλου γίνεται αναλυτική αναφορά στις θέσεις του ΝΚΑ για τη βασιλεία καθώς και στην υπόθεση της βασιλικής περιουσίας στο ΕΔΔΑ. Το κείμενο του Φίλιππου Σπυρόπουλου ασχολείται κυρίως με τις θέσεις του τιμώμενου για το άρθρο 16 του Συντάγματος, το κείμενο της Λίλιαν Μήτρου πραγματεύεται τη «θεσμική» σχέση του Νίκου Αλιβιζάτου με τα προσωπικά δεδομένα. Περαιτέρω, εξαιρετικά σημαντικό και σπάνιο για τιμητικό τόμο είναι ότι δεν λείπουν κείμενα που λιγότερο ή περισσότερο προσεγγίζουν κριτικά κάποιες πτυχές[2] της δράσης του τιμώμενου, όπως για παράδειγμα το κείμενο του Δημήτρη Σαραφιανού[3], το κείμενο του Γιώργου Σωτηρέλη για το Κράτος και την Ραδιοτηλεόραση[4] και το κείμενο του Ανδρέα Τάκη για την υπεράσπιση της ελευθερίας της έκφρασης μεταξύ φιλελευθερισμού και δημοκρατικής ιδεολογίας[5]. Σε άλλα κείμενα, οι συγγραφείς με αφορμή ένα κοινό ενδιαφέρον τους με τον τιμώμενο αναπτύσσουν με μεγάλο θεωρητικό ενδιαφέρον το ζήτημα αυτό, όπως για παράδειγμα συμβαίνει με το κείμενο του Γιάννη Κτιστάκι για την κατοχύρωση του δικαιώματος στην αρνητική θρησκευτική ελευθερία.
Παρά την παραπάνω ποικιλομορφία τα 19+1 κείμενα μπορούν να ομαδοποιηθούν, υπό την έννοια ότι αναφέρονται – ανά άτυπες ομάδες – λιγότερο ή περισσότερο στις τρεις ιδιότητες με τις οποίες ο τιμώμενος ανέπτυξε τη δημόσια δράση του, δηλαδή στις ιδιότητες του καθηγητή ή επιστήμονα του δικαίου, του δικηγόρου και του διανοούμενου. Κείμενα όπως αυτά του Αλέξανδρου Κεσσόπουλου, του Γιάννη Τασόπουλου, του Φίλιππου Σπυρόπουλου και του Μιχάλη Τσαπόγα αναφέρονται έντονα στην ακαδημαϊκή και επιστημονική πλευρά του ΝΚΑ. Περαιτέρω, κείμενα όπως αυτά του Στέφανου Πεσμαζόγλου, του Δημήτρη Σαραφιανού, του Γιάννη Βούλγαρη, του Ανδρέα Τάκη, της Κ. Παπαπαντολέων και του Δημήτρη Χριστόπουλου αναφέρονται έντονα – αμέσως ή εμμέσως – στην δράση του Αλιβιζάτου ως διανοούμενου. Τέλος, κείμενα, όπως αυτά του Σπύρου Βλαχόπουλου, της Λούση Κιουσοπούλου και του Βαγγέλη Μάλλιου, παράλληλα με την ανάδειξη του εκάστοτε νομικού ζητήματος, αναδεικνύουν πλευρές της δικηγορικής δράσης του τιμώμενου.
Μπορεί κανείς να μην συγκρατήσει από το βιβλίο όλες τις λεπτομέρειες της πολυσχιδούς δράσης του ΝΚΑ, αυτό όμως που θα παραμείνει είναι η αίσθηση πως γνωρίζει τον Νίκο Αλιβιζάτο, καλύτερα, τόσο ως προσωπικότητα όσο και ως προς το έργο του σε όλες του τις πλευρές (επιστήμονα, δικηγόρου, διανοούμενου). Πολύ σημαντική, επίσης, συμβολή είναι ότι ο τόμος αυτός δεν αποτελεί αγιογραφία, αλλά αναδεικνύει, σε αρκετά σημεία, και τη διαφορετική άποψη. Αυτό ήταν εμφανές σε εμένα, που συμπορεύομαι, τις περισσότερες φορές, με τις θέσεις του ΝΚΑ για τα δικαιώματα αλλά διαφωνώ κάποιες φορές σε άλλα ζητήματα, όπως για παράδειγμα στο περιεχόμενο των αναγκαίων τομών για την εμβάθυνση της δημοκρατίας και της ποιότητας του πολιτεύματος στη χώρα μας με πλέον χαρακτηριστική στιγμή αυτή της αναθεώρησης του 2019[6]. Όλα τα παραπάνω, δεν είναι κάτι απλό για ένα τιμητικό τόμο, ούτε αυτονόητο. Αντίθετα αποτελούν ουσιαστική εκπλήρωση του διττού, κατ’ εμέ, προορισμού ενός τιμητικού τόμου, αφενός μεν να τιμήσει το εκάστοτε πρόσωπο, αφετέρου δε να καταστήσει προσιτό στο κοινό την προσωπικότητα και το έργο του σε όλες τις πλευρές του. Είμαι σίγουρος ότι ο τιμητικός τόμος αυτός θα αποτελέσει παρακαταθήκη για τον μελετητή του μέλλοντος αλλά και παράδειγμα προς μίμηση για άλλους τιμητικούς τόμους. Συγχαρητήρια λοιπόν στους επιμελητές του και τους συγγραφείς του και καλή ανάγνωση!
[1] Διδάκτωρ Νομικής, Δικαστικός Πληρεξούσιος Α΄ Ν.Σ.Κ., αποσπαμένος στο Τμήμα Εκτέλεσης των αποφάσεων του ΕΔΔΑ στο Συμβούλιο της Ευρώπης.
[2] Βλ. π.χ. σελ. 286-290.
[3] Βλ. ενδεικτικά την προσέγγιση του συγγραφέα γύρω από το ζήτημα της αντιτρομοκρατικής νομοθεσίας (σελ. 53-54), τη συνταγματική αναθεώρηση (σελ. 59) και την πανεπιστημιακή αστυνομία (σελ. 62).
[4] Βλ. τις παρατηρήσεις του συγγραφέα στη σελ. 154.
[5] Βλ. τις παρατηρήσεις του συγγραφέα στις σελ. 178-179.
[6] Βλ. Αυδίκος Γ., Παθογένειες του Συντάγματος και Αναθεώρηση, Στοχαστής, 2020, Αθήνα.